Ұлыбритания Қырғызстанның "Капитал банкі" мен оның басқарма төрағасы Кантемир Шалбаевқа санкция салды. Лондонның мәліметінше, Ресей осы банкті әскери мақсаттағы тауар сатып алу үшін пайдаланған. Осы мақсатта Қырғызстанда тіркелген Grinex криптовалюта биржасын да қолданған. Осы биржа да британ санкциясына ілінді.

Британдық Financial Times басылымы маусым айында Grinex туралы жазған. Ондағы ақпаратқа қарағанда, биыл қаңтар мен сәуір аралығында осы биржа арқылы 9 млрд долларлық транзакция жасалған. Негізінен A7A5 деген атпен танымал рубльге байланған стейблкоин арқылы жүргізілген.

Санкция Tengricoin, Old Vector, Altair Holding SA жеке компаниялары, сонымен бірге осы қаржы схемасына қатысы бар болуы мүмкін бірнеше жеке тұлғаға салынған.

«Капитал Банктың» өзі Ресей санкциясын айналып өтуге қатысты операциясына қатыспағанын және Қырғызстан заңнамасына және халықаралық қаржы реттеу талаптарына сәйкес жұмыс етіп жатқанын мәлімдеді.

Бұған дейін Grinex биржасы АҚШ санкциясына да ілінген.

Financial Times мәліметінше, Grinex-тің ар жағында Молдовада туып өскен, қазір Ресейде тұрып жатқан Илан Шор тұр.

Осыған дейін Қырғызстан басшысы Садыр Жапаров АҚШ басшысы Дональд Трамп пен Ұлыбритания премьер-министрі Кир Стармерге мәлімдеме жасап, Бішкек "Капитал банк" пен "Керемет банкіге" қарсы санкцияны қысым ретінде бағалайтынын айтқан.

"Олар Қырғызстан экономикасының қарқынды дамып жатқанын көріп отыр. Мысалы, ЖІӨ 11,7 пайызға өсті, ТМД елдері арасында алдыңғы қатарда тұрмыз. Менің ойымша, осы үшін бізге қысым жасалып жатыр" деді Жапаров. Ол Трамп пен Стармерді экономиканы саясиландырмауға шақырып, елге Илан Шор да, Илон Маск те келіп, бизнеспен айналыса алады деді.

Молдовалық олигарх Шор өз елінде банк жүйесінен миллиард доллар қаражатты жымқырды деген айыппен сырттай сотталған. 2024 жылы Кишинев Шорды сайлау кезінде сайлаушыларды сатып алды деп айыптаған, олигархтың өзі мұны жоққа шығарған. Ақпаратқа қарағанда, қазір Шор Ресейде тұрып жатыр. Ол Мәскеу мен Бішкек арасында жайылған компаниялар желісі арқылы Grinex-пен байланыс орнатқан. Олигарх Қырғызстан мен Ресей арасында жалпы білім беру кеңістігін құру бойынша жұмыс тобына кірген.

Украина президенті Владимир Зеленский жер мәселесін Ресей басшысы Владимир Путинмен бетпе-бет кездесу кезінде ғана талқылауға дайын және қазіргі майдан сызығы негізінде ғана. Украина сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Сергей Кислица америкалық NBC News арнасына берген сұхбатында осылай деп мәлімдеді.

Дегенмен ол Украина жерін заңды тұрғыда Ресейге беру мүмкіндігін жоққа шығарды. Кислицаның пікірінше, Зеленский "Украинаның құқықтық негіздерін мен қоғамдық көңіл-күйді басшылыққа алады", ал Украина "қоғамы жерді бейбітшілікке алмастыруға үзілді-кесілді қарсы". Соған қарамастан Украина президенті "Путинмен келіссөз үстеліне отырып" жер мәселесін талқылауға дайын және әңгіме тек қазіргі майдан сызығынан басталуы керек.

Бұған дейін Украина билігі өкілдері Киев Ресей басып алған украин жерін уақытша жоғалтып алғандығынмен келісуге дайын, алайда одан де-юре бас тартпайды деп мәлімдеген.

Ал Ресей қазір басып алған украин жерін ғана емес, тұтас Донецк облысынан украин әскерін әкетуді талап етіп отыр. Десе де, Путин Херсон мен Запорожье облыстарындағы майдан сызығында атысты тоқтатуға дайын екені хабарланған.

Кислица сонымен бірге Ресей басшысы Украина басшысымен кездесуден бас тартса, АҚШ Ресейге қарсы санкцияны күшейтуі керек деп санайды. Владимир Зеленский жуырда бұл кездесуді өткізбес үшін "Ресей қолдан келгеннің бәрін жасап жатыр" деп мәлімдеген. Ал Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров "негізгі келісімдерге қол жеткізгенде" мұндай кездесу мүмкін деп айтқан.

"Путиннің мазмұнды келіссөзге және екіжақты, үшжақты кездесулерге дайын екеніне көзім жетіп отырған жоқ" деді Кислица.

Жуырда Дональд Трамп алдағы екі аптада Ресей мен Украина бойынша ұстанымы анықталатынын мәлімдеген.

"Екі аптадан кейін Ресей мен Украинаның қатынасын білеміз деп ойлаймын. Екеуі де керек. Не істейтінімізді шешеміз деп ойлаймын және ол маңызды шешім болмақ. Мейлі ірі санкция болсын, ірі тариф немесе тағы басқа. Немесе бұл "сіздердің соғысыңыз" деп ештеңе істемеймін" деді Трамп. "Көбі Путин мен Зеленскийдің кездесуінен" "ешқандай нәтиже болмайды" деп санайды деді ол.

Politico-ның жазуынша, Трамп келіссөз бойынша Мәскеуге қысым жасаудан гөрі Батыс елдерінің көмегіне зәру Киевтің өзі Ресейдің ығына көніп, келісімге баруы керек деп санауға бейім. Басылымның айтуынша, АҚШ президенті прогресс болмаса, бейбітшілік процесінен алшақтауы мүмкін.

Бейбітшілік келісіміне кедергі келтіріп отырған негізгі мәселелердің бірі – жер. Ресей Украинаның алты облысын (2014 жылы аннексияланған Қырым мен Севастопольды қоса есептегенде) ресми түрде "орыс жері" деп таныған. Мәскеу мен Киев соғыс аяқталғаннан кейін Украина қауіпсіздігіне кепілдік беру мәселесін де әрқалай тәпсірлеп отыр.

Армения премьер-министрі Никол Пашинян Арменияның тәуелсіздігі туралы декларацияның қабылданғанына 35 жыл толуына орай жасаған мәлімдемесінде Таулы Қарабақты даулаған бұл құжат совет билігінің енгізген патриотизм моделіне негізделгенін айтты. Пашинянның айтуынша, Қарабақтан бас тартып, Әзербайжанмен бейбіт келісімге қол жеткізген Армения шын мәнінде шынайы тәуелсіздікке қазір жетіп отыр.

Арменияның тәуелсіздік туралы декларациясын 1990 жылы 23 тамызда Армян ССР-інің жоғарғы кеңесі қабылдаған. Құжатта СССР құрамына кіретін республика Армения Республикасы болып өзгертілген және тәуелсіз мемлекет әрі халықаралық құқық субъектісі ретінде тұжырымдалған, бірақ оның СССР құрамынан шыққаны жазылмаған. (Армения одақтан 1991 жылы желтоқсанда шыққан).

Мәтінде "Армян ССР-і мен Таулы Қарабақтың қосылғаны" жазылған, алайда Қарабақ Арменияға тиесілі екені көрсетілмеген.

Пашинянның сөзінше, декларация "оны қабылдаған кездегі Арменияның саяси элитасы және интеллигенциясының ұжымдық көңіл-күйін" көрсетеді. Осы көңіл-күй өз кезегінде Совет одағы қалыптастырған "патриотизм моделіне" негізделген.

Пашинянның пікірінше, бұл патриотизм Арменияның өз ішіне емес, сыртына қарай бағытталған және соның салдарынан Таулы Қарабаққа қатысты жер дауы пайда болған. Қарабақ қозғалысының қызметінің нәтижесінде 1988 жылы Таулы Қарабақты Әзербайжанға қайтару туралы талап туындап, одан кейін аймақта қантөгіс басталды. Армян қоғамына таңылған "социопсихологияны" совет билігі таңды деп санайды Пашинян. Ол Қарабақ қозғалысы ел үшін зиянды қозғалыс болатын еді деген қорытындыға келгенін айтты.

Пашинянның айтуынша, Армения басшыларының саясатының нәтижесінде Ереван кейінгі кезде Әзербайжанмен бейбітшілікке қол жеткізе отырып, Түркиямен диалогты жаңғыртқан.

"Армения республикасы қазір бұрын-соңды болмаған дәрежеде тәуелсіз" деп түйіндеді өз сөзін Пашинян. Мәлімдемесінде Ресей туралы мүлде айтылмаған.

2023 жылы Әзербайжан 30 жыл бойы бақылауда болмаған Қарабақ аумағына бақылауды толық орнатқан. Армяндар ол жақтан көшіп кетті.

8 тамызда АҚШ президенті Дональд Трамппен Ақ үйдегі салтанатты шара кезінде Никол Пашинян мен Әзербайжан басшысы Илхам Әлиев Әзербайжан мен оның құрамындағы Нахчыван автономды республикасы арасында көлік дәлізін ашу жөнінде келісімге қол қойды. Бұл дәліз Армения аумағы арқылы өтеді. Армения премьерінің ұсынысымен бұл дәліз "Халықаралық бейбітшілік пен гүлденуге бағытталған Трамп жолы" деп аталады.

Әзербайжан мен Армения арасындағы бейбіт келісімнің мәтіні де бұған дейін жарияланды.Онда Армения мен Әзербайжан арасында жер дауы жоғы, сонымен бір-біріне қару қолданудан бас тартатыны жазылған. Осыған дейін Әзербайжан Армения конституциясынан тәуелсіздік туралы декларацияға сілтемелерді алып тастауды талап еткен. Пашинянның айтуынша, мұндай сілтемелер болмайтын жаңа конституция қабылданады.

Сарапшылардың айтуынша, бейбітшілік процесінде АҚШ-тың зор рөл ойнауы Ресейдің бұл аумақта салмағы мен ықпалы әлсірегенін көрсетеді.

Мәскеу Ресей мен Украина президенттері арасындағы кездесу өтпес үшін "қолдан келгеннің бәрін істеп жатыр". Бұл жөнінде жұма күні Украина басшысы Владимир Зеленский Киевке НАТО-ның бас хатшысы Марк Рютте келген кезде өткен баспасөз жиыны кезінде айтты.

Зеленский Ресейді бейбітшілікке баруға мәжбүрлеу үшін Батыс елдерін Мәскеуге қарсы санкцияны күшейтуге шақырды. Украина президентінің сөзінше, Рюттемен Украинаға қауіпсіздік беру мәселесі талқыланған. Зеленскийдің айтуынша, мұндай кепілдік Солтүстікатлантикалық келісімнің 5-бабына (НАТО-ға мүше елдердің біріне басқыншылық жасалған жағдайда одаққа мүше елдер бірігіп қарсы тұрады - ред.) пара-пар болуы мүмкін. Ал Рютте қауіпсіздік мәселесі әлі талқыланып жатқанын айтып, бұған түсініктеме бермеді.

Путинмен кездесу мәселесін Зеленский кейінгі айларда жиі айтып жүр. АҚШ президенті Дональд Трамп мұндай кездесуді ұйымдастыру бойынша жұмыс жүріп жатқанын айтқан.

Алайда Мәскеу қазір Украина басшысымен кездесу өткізу ықтималдығын іс жүзінде жоққа шығарып жатыр. Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров жұма күні NBC арнасына берген сұхбатында "егер кездесудің шынымен де күн тәртібі болса" Владимир Путин "кездесуге дайын" деп айтқан. Лавровтың сөзінше, қазір мұндай кездесу жоспарланбаған.

Лавровтың сөзінше, Путин Анкориджде Трамппен кездесу кезінде Ресей жағы "белгілі бір дәрежеде ыңғай" білдірген. Лавровтың айтуынша, Зеленский Украина НАТО-ға мүшеліктен бас тартуы керек немесе Ресейге "жер беру" мәселесін талқылау туралы талаптардан бас тартқан.

Reuters агенттігі жуырда дереккөзге сүйене отырып, Мәскеудің саяси талаптарының арасында Украинаның НАТО-ға мүшеліктен бас тартуы, НАТО-ның шығысқа қарай кеңеймейтіндігі туралы уәде беруі, Украина аумағына Батыс елдерінің әскерін орналастырмау сияқты талаптар барын жазған. Бұған қоса, Ресей егер Киев Донбасс өңірінде Украина қарулы күштері бақылауда ұстап отырған жерден шегінетін болса, онда Мәскеу Запорожье мен Херсон облыстарында майдан шебін бір орнында қалдырып, Сумы мен Харьков облыстарындағы өзі басып алған аудандардан әскерін әкететінін де айтқан. Мәскеу соңғы айтылған талапты "ымыраға бару" деп санайды.

Ақпаратқа қарағанда, Украина соғысты қазіргі майдан сызығында тоқтатуға дайын және Ресей бақылауындағы украин жерін күшпен қайтарудан бас тартуға да келіседі, бірақ Украина қауіпсіздігіне кепілдік берілгенін қалайды. Мұндай қауіпсіздікке Украина аумағына Батыс елдерінің әскерін орналастыру да кіреді.

Алматы қалалық әкімшілік соты Бостандық ауданында ашылайын деп жатқан мектепті аралас мектеп етуге қарсы шыққан белсенді Дархан Ардақұлын 15 тәулікке қамады. Белсендінің өзі 22 тамызда Facebook-та өзінің қамалғанын жазды.

"Мені 15 күнге соттап жіберді, 488 бап, 7 тармақ бойынша “мектепке барамыз” деген сөзімді митингке шақырдың деп айыптады. #215 мектеп қазақ болуын талап етемін. Ешнәрсеге өкінбеймін" деп жазды белсенді.

Сот шешімінде 19 тамызда Дархан Ардақұлы "бейбіт жиын өткізу тәртібі туралы" заңды бұза отырып, жергілікті органның рұқсатынсыз бейбіт жиналыс өткізуге шақырғаны", "TikTok" арқылы "20 тамызда 215 мектепке барамыз" деген мазмұндағы мәтінді жариялағаны" жазылған.

Сот отырысында Дархан Ардақұлы өзіне тағылған айыппен келіспеген. Ол "мектепке барамыз" деп TikTok-та жазғанын, бірақ ешкімді жиналысқа шақырмағанын айтқан.

22 тамызда Алматы әкімшілік соты оны 15 тәулікке қамады.

Белсенділер мен ата-аналардың сөзінше, Бостандық ауданында биыл ашылайын деп жатқан жаңа N215 мектеп бастапқыда қазақ тілінде ашылады деп хабарланған, бірақ ашылуы әбден тақалған кезде жергілікті билік өкілдері "айнып қалған". Оның орнына аралас мектеп ашылатынын айтқан. Facebook-та тараған видеолардың бірінде белсенділер бұл ықшамауданда қазақ тілінде оқытатын жалғыз мектеп барын, балаларын қазақ мектебіне бергісі келетін ата-аналар мектеп таппай қиналып отырғанын айтады.

Ата-аналарға сүйенген Tizgin.kz сайтының жазуынша, "№215 мектеп көршілес үйлердегі қазақ тілді балаларды қабылдамаған, өйткені бұл тұрғын үй мектеп аумағына кірмейтінін жеткізген".

Ақпаратқа қарағанда, №215 мектепті аралас мектеп болуын талап етіп отырған ата-аналар да бар. Жергілікті білім басқармасы мектепке қатысты шешім келесі аптада қабылданатынын айтқан.

Алматы қаласының білім басқармасының басшысы Сайран Сайфеденов журналистерге мектеп ашылған кезде ата-аналардың сұранысы басшылыққа алынатынын айтады. Оның жауабын Tizgin.kz сайты жариялады.

«Мысалы, соңғы 12 жылда Алматыда жаңадан бой көтерген 24 мектептің 19-ы, яғни 80 пайызы қазақ тілінде болатын. Енді N215 келешектегі мектептер жобасы аясында салынған мектептер ғой. 1 қыркүйекте ашылатын 12 мектептің 9-ы мемлекеттік мектепте, ал үшеуі қарастырылуда. Мектеп ашылған кезде оқыту тілі ата-аналардың сұранысы мен қажеттілігі ескеріледі. Сондықтан, үш мектебіміз бойынша шешімді келесі аптада қабылдаймыз», — дейді ол.

Сенбі күні Азаттық аталған жаңа мектеп пен білім басқармасына хабарласып көрді, алайда телефон тұтқасын ешкім алмады.

2024 жылғы ресми мәлімет бойынша, Алматыда 215 мемлекеттік мектеп бар: 77-і қазақ тілінде, 57 мектеп - орыс тілінде, 78 мектеп аралас және 3 мектеп ұйғыр тілінде оқытады. Алматы қаласында жалпы 300 мыңнан астам оқушы бар. Қалада үш ауысымды мектеп жоқ.

АҚШ федералды тергеу басқармасы (ФБР) қызметкерлері президент Дональд Трамптың ұлттық қауіпсіздік жөніндегі бұрынғы кеңесшісі Джон Болтонның үйінде тінту жүргізді. Бұл жөнінде Америка ақпарат құралдары, оның ішінде дереккөздерге сүйенген CNN хабарлады. Ресми түрде тінтуге не себеп болғаны айтылмады.

Тінту Вашингтон маңында жүріп жатыр, ол жөнінде бірінші болып New York Post жариялады. ФБР директоры Кэш Патель агенттік қызметкерлері "тапсырмада жүргенін" және "ешкімнің заңнан үлкен емес" екенін жазды, бірақ жазбада ешкімнің аты-жөнін атамады. ФБР өкілдері "соттың рұқсатымен әрекет етіп" жатқанын айтқан, бірақ жай-жапсарын нақтыламады.

CNN-ның жазуынша, тінту ұлттық қауіпсіздікке қатысты ақпаратты заңсыз пайдалану жөнінде болуы мүмкін. 2020 жылы Трамп қызметінен босатқаннан кейін бір жылдан кейін Болтон жариялаған кітабында Трампты сынаған. Трамп әкімшілігі өкілдері Болтон құпия ақпараттарды жариялады деп мәлімдеп, кітаптан бірқатар үзінділерді алып тастаған. Болтонға қарсы ресми тергеу басталған, алайда одан кейін Ақ үйге келген Джо Байден оны тоқтатқан.

2025 жылы қаңтарда Трамп Ақ үйге оралғаннан кейін әкімшілік өкілдері Трамптың саяси қарсыластарына қарсы айып таққан. 2019 жылдан бері ешқандай лауазымды қызмет атқармаған Болтон Трампты сынаушылардың қатарынан табылды. Ол Трампты Ресейге жұмсақтық танытты деп сынаған.

22 тамызда президент Қасым-Жомарт Тоқаев Бішкекке ресми сапары барысында Қырғызстан басшысы Садыр Жапаров пен Қырғызстанның өзге де жоғары лауазымды тұлғалары мен қоғам қайраткерлерін марапаттады.

Жұма күні Тоқаев пен Жапаров Қазақстан және Қырғызстан жоғары мемлекетаралық кеңесінің жетінші отырысына қатысты. Тараптар келіссөз өткізді. Ақорданың жазуынша, оның нәтижесінде екі мемлекет басшылары ортақ мәлімдеме қабылдады.

Ресми делегация өкілдері "2030 жылға дейін екі ел арасындағы тауар айналымын 3 млрд долларға жеткізу бойынша жол картасына" қол қойды.

Тараптар сонымен бірге көлік, энергетика мен цифрлық жобаларды дамытуға келісті. Ресми ақпаратқа қарағанда, келіссөздер кезінде қазақ-қырғыз шекарасындағы ахуал да талқыланған. Келесі жылы қазақ-қырғыз шекарасында салынып жатқан индустриялық сауда-логистика кешені іске қосылатыны айтылды. Алматы облысында ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау үшін көтерме сауда-тарату орталығын ашу, «Алматы – Ыстықкөл» автокөлік жолын салу секілді бірлескен жобалар талқыланды. Ресми ақпарат бойынша, су-энергетика саласындағы қарым-қатынасты үйлестіру, трансшекаралық су ресурстарын тиімді пайдалану мәселесіне де ерекше назар аударылған.

Бұған дейін, Тоқаевтың Қырғызстанға сапары қарсаңында Ош қаласында Қазақстанның бас консулдығы ашылып, қаладағы көшелердің біріне Абай Құнанбаев аты берілгені белгілі болған.

Ресми ақпаратқа қарағанда, Тоқаев "бүкіл қырғыз халқына деген ерекше құрмет пен шынайы алғыстың риясыз белгісі" ретінде Қырғызстан басшысы Садыр Жапаровты "Алтын қыран" жоғары мемлекеттік наградасымен марапаттады.

Тоқаев салтанатты рәсім кезінде Жапаровты "қырғыз халқын алға жетелеп келе жатқан нағыз көшбасшы және білікті саясаткер" деп атады.

"Қасиетті Алатаудың қос қыраны сияқты қазақ пен қырғыз – ежелден еншісі бір, тағдыры ортақ ағайынды халықтар. Қиын сәтте бір-біріне демеу, қуанышты күнде тілеулес бола білген елдер" деді Тоқаев.

Өз кезегінде Жапаров "Біз қазақ халқына ерекше құрметпен қараймыз. Біздің басты күшіміз – екі елдің ынтымағы мен бірлігі" деді.

Тоқаев сонымен бірге Қырғызстанның ұлттық қауіпсіздігі жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы Қамшыбек Ташиевті "Достық" бірінші дәрежелі орденімен марапаттаған. Оған Қазақстан мен Қырғызстан арасында "достық әрі одақтастық қатынасты дамытуға" қосқан үлесі үшін берілген. Бұдан бөлек, өзге де қырғыз шенеуніктері марапатталды.

Тоқаев пен Жапаров Бішкек қаласындағы Қазақстан мен Қырғызстан достығы аллеясында орналасқан «Достықтың алтын көпірі» ескерткішінің ашылу рәсіміне де қатысқан. Екі басшы Бішкекте Қазақстан президентінің әкесі Кемел Тоқаев атындағы мектепке де барған.

Қазақстан Бішкектің сауда-экономикалық серіктестері арасында Қытай мен Ресейден кейін үшінші орында тұр. 2024 жылы екі ел арасындағы тауар айналымының көлемі 1,6 млрд доллар болған. Екі ел арасындағы сауда қатынасының негізін азық-түлік өнімдері, құрылыс материалдары, жанар-жағармай, тыңайтқыштар, металл бұйымдары мен асыл кендер құрайды.

Екі ел ТМД, Еуразия экономика одағы (ЕАЭО), Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ), Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы (ҰҚШҰ) сияқты ұйымдарға мүше.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Тоқаев сапары және қырғыз-қазақ қатынасындағы түйткілді мәселелер

Сарапшылар Қырғызстан мен Қазақстан арасында бұрыннан келе жатқан және барған сайын маңызды болып бара жатқан мәселелердің бірі қырғыз-қазақ шекарасы екенін айтады. Қырғыз-қазақ шекарасында шақырымға созылған жүк көліктерінің ұзын-сонар кезегі жиі кездеседі. 2017 жылы Қырғызстан шекарадағы кедергілерге байланысты Қазақстан үкіметін Еуразия экономикалық одағы сотына берген. Сот бұл істі қабылдамаған соң Дүниежүзілік сауда ұйымына шағым түсірген. Келтірілген шығын көлемі 75 миллион долларға бағаланды. Сот процесі екі жылға созылды. Алайда екі ел президенттері кездесіп, сөйлескеннен кейін қырғыз тарапы белгісіз себептермен соттан бас тартты.

Вашингтон мен оның Еуропадағы одақтастары Украина қауіпсіздігіне кепілдік беру мәселесін әлі талқылап жатыр. Бейсенбі күні Вашингтонда АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия, Италия және Финляндияның жоғары лауазымды тұлғаларының қатысуымен жиын өтті деп жазды Reuters агенттігі. Оған Украина өкілдері де қатысты. Пентагонның хабарлауынша, Украина қауіпсіздігіне кепілдік беру мәселесі бойынша түрлі нұсқалар қарастырылған. Ұсыныстар кеңеске қатысқан елдердің ұлттық қауіпсіздік бойынша кеңесшілеріне таныстырылған.

Дереккөздердің айтуынша, тараптар Украина қауіпсіздігіне кепілдік мәселесіне келгенде жауапкершіліктің басым бөлігін Еуропа елдерінің өздері мойнына алуы керек деп келіскен. Мұны бұған дейін АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнс те айтқан. Десе де Вашингтон Еуропадағы одақтастарға көмек көрсетуге дайын екенін атап өткен.

Reuters-тің жазуынша, Украинаға Еуропа елдерінің әскерін орналастыру – ұсыныстардың бірі болып қала береді. Десе де, АҚШ әуеден қолдау көрсете алады - немесе Украинаның кейбір аумағының әуе кеңістігін қорғауы мүмкін.

Дегенмен Украинаға қай елдердің әскерін жіберетіні анық емес. Украинаны қолдайтын кейбір елдер де, мысалы Польша мен Румыния әскерін жіберуден бас тартқан. Германияның да әскерін жіберетіні-жібермейтіні белгісіз.

Бұған дейін Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров Украинаға НАТО әскерін орналастыру туралы ұсынысқа тағы қарсы шыққан. Мәскеудің ресми ұстанымы бойынша, Украинаға қауіпсіздік кепілдігін БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне мүше елдер, арасында Қытай мен Ресей де бар, беруі керек. Киев бұған келіспейді.

Дереккөздерге сүйенген Bloomberg Лавровтың пікірі АҚШ пен Ресей арасында кейінгі кезде жүрген келіссөзді "іс жүзінде бұзды" деп жазды. Еуропаның бірнеше жоғары лауазымды шенеуніктері Ресей қазір соғысты аяқтауға емес, АҚШ-тың жаңа санкциясынан жалтару үшін уақытты созуға тырысып жатыр деп санайды. АҚШ президенті Дональд Трамп жуырда егер алдағы 1-2 аптада прогресс болмаса, АҚШ басқа стратегияға көшуі мүмкін деп ескерткен.

Талғарда "Хуторға" қатысы бар деген Хасан Қасымбаевтың соты жалғасып жатыр. 22 тамызда айыптау актісі оқылды. Бұл істе Қасымбаевтан бөлек, тағы бес сотталушы бар: Руслан Әлиев, Мадияр Қалымжанов, Сайлау Ақтанов, Нұрмұхамет Сұлтанбеков және Данияр Асқаров. Сотталушыларға адам ұрлау және денсаулыққа ауыр зиян келтіру және бопсалау баптары бойынша айып тағылған.

Informburo сайтының жазуынша, жұма күні прокурор Ерлан Құланбаев айыптау актісін оқыды. Іс материалдарына қарағанда, 2021 жылы маусымда сотталушылар аралас жекпе-жекпен айналысатын Арман Әлімовке шабуылдап, ұрып-соғып, оны ұрлап әкеткен. Прокурордың сөзінше, жанжалға Әлиевтің "Қасымбаев мен үшін авторитет емес" деге сөзі түрткі болған.

Беттерін маскамен жасырған шабуылдаушылар дүкеннің маңында тұрған жәбірленушіге барған. Қалымжанов онымен бірінші сәлемдесіп, қолын қысып, құшақтаған. Қалымжанов оны ұстап тұрған кезде Ақтанов пен Асқаров Әлімовті ұра бастаған. Әлімов есінен танып қалған кезде оны көлікке отырғызып алып кеткен. Тергеу органдарының мәліметінше, Әлімовті Кеңдала ауылының сыртына апарып, көліктен шығарып, ағаш және металл шоқпармен ұрған. Осылайша Әлімовтің денсаулығына ауыр зиян келтірген. Тергеу дерегінше, Ақтанов Қасымбаевқа хабарласып, Әлімовты ұрғандарын айтқан. Сол кезде бұған көз жеткізу үшін Қасымбаевтың өзі оқиға орнына келген. Сотталушылардың Әлімовты ұрған сәтін видеоға да түсірген.

Прокурор бопсалау ісі бойынша да айыптау актісін оқыды. Бұл эпизод бойынша кәсіпкер Әріпжан Тәжиев жәбірленуші танылған. Тергеу дерегінше, Хасан Қасымбаев пен оның адамдары оны ұрып-соғып 1 млн теңге талап еткен.

Сот кезінде қорғау жағы Қасымбаевты осы іс бойынша 2021 жылы тергеп, ақыры іс тоқтатылғанын айтқан. Ол жаңадан іс қозғау заңсыз екенін айтқан, себебі оның күшін жоятын қаулы шықпаған. Ал жәбірленушілер жағы бұған қарсы шықты. Әлімовтың өзі Қасымбаевты бұрыннан білетінін, бірақ қалған сотталушыларды 2021 жылғы оқиғадан бері алғаш рет көріп отырғанын айтты.

Хасан Қасымбаев былтыр қарашада үш жылғы бұрынғы қылмысқа қатысы болуы мүмкін деген күдікпен қамауға алынған.

"Хутор" деген қылмыстық топтың БАҚ бетінде аталуы Алматы облысы Талғар қаласында Шерзат Полат дейтін жасөспірімнің кісі қолынан қаза табуынан соң жиіледі. Сол кезде осы топқа қатысы бар деп Қасымбаевты атағандар көп болған.

Биыл маусымда 16 жастағы Шерзат Полаттың өлімі бойынша тоғыз адам түрме жазасына кесілді. Осы аптада апелляциялық сот үкімді өзгертпеді.

Әлеуметтік желіде өлімге "Хутор" қылмыстық тобының қатысы болуы мүмкін, оның артында жергілікті кәсіпкер Хасан Қасымбаев тұруы ықтимал деген болжамдар айтылды. Ішкі істер министрлі мұндай қылмыстық топтың барын жоққа шығарды. Бірақ бір айдан соң Қасымбаевты қамауға алды. Оның бауыры Аслан Қасымбаев Шерзат Полаттың өлімінен соң Талғар ауданы аппаратының жетекшісі қызметінен босатылды.

Былтыр Orda.kz басылымы Хасан Қасымбаевпен болған сұхбатты жариялады. Онда Қасымбаев: "ешқандай заң бұзбағанын, сотталмағанын, адал еңбек еткенін айтқан".

Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі "байланыс нарығындағы кедергілерді" анықтағанын мәлімдеді. Ведомство мәліметінше, "көпқабатты тұрғын үйлерде үйдегі интернет қызметтерін көрсету кезінде өзге байланыс операторларының кіруін қиындататын кедергі" анықталған.

Атап айтқанда, "қолданыстағы заңнамалық шектеулер кей жағдайда тұрғын үйлерге өзге операторлардың қызмет көрсетуіне мүмкіндік бермейді".

Бұған қоса, "операторлардың кабельді желілерге қосылуға техникалық шарттар туралы ақпарат алуын қиындататын кедергі де анықталған. Сонымен бірге агенттік интернет қызметінің құнының динамикасын да зерттеген.

"Талдау аясында байланыс операторларының сымды интернет қызметтеріне баға динамикасы да зерттелді. «Қазақтелеком» АҚ әрекеттерінде қызмет құнына монополиялық жоғары баға қою белгілері байқалды. Мәселен, 2024 жылы оператордың интернетке қол жеткізу тарифтерінде жылдамдығы 100 Мбит/сек., 200 Мбит/сек. және 500 Мбит/сек. бағаның өсу қарқыны 20%-ға дейін жетті" деп жазылған агенттік хабарламасында.

Одан бөлек, мобильді байланыс құнына да қатысты күмән туындаған.

"Қазақтелекомның" өзі ақпаратқа түсініктеме бермеді.

Қазақстанда кейінгі жылдары қолданушылар төмен интернет жылдамдығы мен интернетке қосылу қиындығы және белгілі бір интернет-ресурстардың бұғатталуына жиі шағымданып жатыр. Ал құқық қорғаушылар интернет-ресурстарды сот шешімінсіз бұғаттау Қазақстанда жиі кездесетін практика екенін, вебсайттарды бұғаттау мен контенттерді жою процедурасы ашық емес екенін айтып отыр. Ашық дереккөздерге сүйенсек, елде бұғаттауды айналып өтуге мүмкіндік беретін анонимайзер де бұғатталады. Freedom House үкіметтік емес ұйымы Қазақстанды интернеті еркін емес елдер қатарына қосқан.

2024 жылы маусымда "Қазақтелеком" басқармасының бастығы болып бұрынғы цифрлық даму және аэроғарыш министрі Бағдат Мусин болып тағайындалған. Оның "Астанада интернет жылдамдығы Токионыкынан асып кетті" деген сөзі елде қызу талқыланған. Бұған дейін "Қазақтелеком" акцияларына экс-президенттің немере інісі Қайрат Сатыбалды иеленген. 2022 жылы қыркүйекте ол "Қазақтелеком" мен "Көлік қызметі орталығының" ірі көлемде қаражатты жымқырды деген айыппен 6 жылға еркіндігінен айырылған, бірақ екі жылға жетпей мерзімінен бұрын босап шықты.

Солтүстік Корея басшысы Ким Чен Ын 20 тамызда Ресейдің Курск облысында украин әскерімен шайқастарға қатысып, еліне оралған солтүстіккореялық әскери қызметкерлерді қабылдап марапаттаған . Бұл жөнінде 21 тамызда Солтүстік Кореяның мемлекеттік Korean Central News Agency (KCNA) ақпарат агенттігі хабарлады.

Ақпарат агенттігінің хабарлауынша, Ким Ресейдің Курск облысындағы шайқастарға қатысып, "ерлікпен көзге түсіп, отанның үмітін ақтаған" барлық әскери қызметкерлерге "ыстық сәлемін" жеткізуді сұраған. Ол Курск облысында Солтүстік Корея өздерін "әлемдегі ең мықты әскер ретінде танылып", соның нәтижесінде "жеңіске жеткенін" атап өткен.

Reuters бен AFP жариялаған суреттерде Кимнің әскери қызметкерлерді құшақтап тұрғаны көрінеді.

Былтыр Ресей мен Солтүстік Корея ынтымақтастық туралы келісімге қол қойған, онда өзара әскери көмек туралы пункт те бар. Былтыр күзден бері Оңтүстік Корея барлау қызметі мен Батыс елдерінің арнайы қызметі Ресейге солтүстіккореялық сарбаздардың келгенін хабарлаған. Олар Курск облысында Украина әскерімен шайқастарға қатысқан. Ізінше олардың бір бөлігінің соғыста қаза болғаны хабарланды. Бұған дейін Солтүстік Корея Курск облысын қалпына келтіруге 6 мың әскери қызметкерін жіберетіні де айтылған еді.

Биыл сәуірде әуелі Ресей, одан кейін Солтүстік Корея Курск облысындағы шайқастарға солтүстіккореялықтардың қатысқанын растаған. "Ренхаптың" жазуынша, 2024 жылдың қазанынан бері Пхеньян Ресейге шамамен 13 мың әскерін жіберген. Бұған дейін Оңтүстік Корея барлау қызметі биыл шілде мен тамыз айларында Солтүстік Корея тағы қосымша әскерін жіберетінін айтқан еді. Пхеньян есесіне Ресейден спутник ұшыру, ракета және өзге де мәселелер бойынша техникалық кеңес алады.

Батыс Қазақстан облысында прокурор “бұрынғы күйеуін өлтіру үшін киллер жалдады” деп айыпталған Эльвира Еркебаеваны 7,5 жылға соттауды сұрады. Оның танысы Максим Кузнецовқа 10 жыл түрме сұрады.

“Уральская неделя” басылымының жазуынша, қорғау жағы мемлекеттік айыптаушы сұраған жазаға наразы болған. Жарыссөз кезінде қорғау жағы судьяға қайырылып, сотқа дейінгі тергеу кезінде өрескел заңбұзушылықтар болғанын айтқан. Ол кезде жиналған дәлел-айғақтарды жарамсыз етіп тануды сұраған. Бірақ судья өтінішті орындамаған.

"Болып жатқан оқиғалардан шошып жатырмын. Істе қаншама заңсыздықтар бар, бірақ сот бәрі заңды деп санайды. Прокурорлар осындай "шикі іс" бойынша бостандықтан айыру жазасын сұрап отыр" деді адвокат Тамара Сәрсенова.

Ол президентке хат жазатынын айтып, алқабилерден үміт күтетінін жеткізген.

Еркебаева мен Кузнецовқа “Адам өлтіру”, “Қылмысқа оқталу”, “Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысушылардың түрлерi” баптарымен айып тағылған. Олар тағылған айыптарды жоққа шығарады.

Оқиға былтыр ақпанда Батыс Қазақстан облысы Ақсай қаласында болған. Тергеу құжаттарында Эльвира Еркебаева бұрынғы күйеуі Ербол Еркебаевпен араздасып, оны өлтіруге оқталған деп көрсетілген. Эльвираға танысы Максим Кузнецов көмектеспек болып, бұрын сотталған Евгений Галиев деген адамды тапқан. Тергеу құжатына қарағанда, Галиев Эльвираның қылмыстық пиғылы туралы құқық қорғау органдарына хабарлағаннан кейін, полиция қылмысқа оқталу және сөз байласу әрекеттерін бұлтартпайтын айғақ-дәлел ретінде тіркеп, күдіктілерді қолға түсіру мақсатымен Галиевтің өзін қатыстыра отырып арнаулы операция жүргізген. Сөйтіп, операция нәтижесінде Эльвира мен Максим қамауға алынған.

Ал сотталушылар өздеріне тағылған айыппен келіспейді. 2023 жылы күйеуінің өзін қатты ұрып-соққаннан кейін үйден кетіп қалғанын айтқан Элвира Еркебева 10 ай бойы одан тығылып, жалға алған пәтерде тұрғанын жеткізді. Сотта Эльвира күйеуінен қорғанбақ ниетпен травматикалық қару сатып алмақ болып, танысы Максимнан көмек сұрағанын айтты. Максим травматикалық қару емес, кәдімгі суық қаруың болғаны жөн деп кеңес берген. Сөйтіп ол қару сататын Евгений Галиев деген адамды тапқан. Галиев өзіне Максим қару жайлы хабарласқаннан кейін полицияға хабар берген. Ол полицияға арызда Эльвира мен Максим қару іздеді деп емес, "киллер іздеп жүр" деп жазған.

Embed Бөлісіңіз

Эльвира күйеуін өлтіруге киллер жалдады ма? Ақсайдағы операция

Embed Бөлісіңіз

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:15:11 0:00

Жүктеп алу

• 240p | 33,5MB
• 360p | 51,3MB
• 480p | 89,4MB
• 720p | 191,1MB
• 1080p | 261,5MB

Ал бұл істе жәбірленуші Ербол Еркебаев сот кезінде бұрынғы әйеліне ешқандай кінә тақпайтынын айтқан.

Қазақстан заңы бойынша, аса ауыр қылмыс түрлері туралы істерде жәбірленуші арыздан бас тартса да, іс міндетті түрде тергеліп, сотқа жетуі керек. Эльвираға тағылған айып осы санатқа жатады.

Бұрынғы ерлі-зайыптының екі баласы бар. Биыл мектеп бітірген ұлы қазір әкесімен, қызы анасының сіңлісімен тұрып жатыр.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен әйелдерге қолдау көрсететін "Немолчи" қоры Элвира Еркебаеваға сұраған жазаны сынады.

Ресейлік 83-гвардиялық десанттық-штурмдық бригаданың шамамен 30 сарбазы мен офицері қаржылай төлем мен мемлекеттік награда алу үшін бір-бірін атқан. Оларға қатысты қылмыстық іс бойынша тергеу аяқталып, сотқа жіберілді деп жазды "Коммерсант" басылымы. Тергеу дерегінше, мемлекет тарапынан берілетін төлемге қол жеткізу үшін сарбаздар бір-бірін атып, жаралаған.

Жалпы айла-шарғы ісіне 30 әскери қызметкер тартылған, арасында полковник Артем Городилов пен подполковник Константин Фролов та бар. Соңғы аталған екеу былтыр жазда ірі көлемде алаяқтық жасады деген күдікпен ұсталған. Екеуі де кінәларын мойындап, сотқа дейін тергеу органдарымен келісім жасасқан. Фроловқа сонымен бірге заңсыз қару-жарақ айналымы, парақорлық баптары бойынша да айып тағылған. Қылмыстық іс жарақаттарды тіркеу кезіндегі алаяқтықтар туралы айтқан бір әскери қызметкердің жауабынан кейін жүргізілген тексерістен соң қозғалған.

Фролов ісіндегі деректерге сүйенсек, ол соғыс кезінде төрт рет жараланған, бірақ жеті рет жараланғанын дәлелдейтін жапсырмамен жүрген. Тергеу органдарының айтуынша, жарақаттар әскери қимыл кезінде алынбаған. Өзінің сөзінше, оған өзінің өтінішімен қызметтестері маңызды ағза мүшелері зақымданбайтындай оқ атып, жаралаған.

Тергеу дерегінше, бригаданың 30-дан астам әскери қызметкеріне “соғыста алған жарақаты үшін” 200 миллион рубльден астам төлем төленген. Осы жарақаттар үшін кейбірі “Ерлігі үшін” және “Батырлық” ордендеріне ұсынылған.

Бұған қоса, тергеушілердің пікірінше, ақпарат құралдарында Фролов туралы таратылған ақпарат өтірік болып шыққан. Атап айқанда, ол "атыс кезінде құтқарған қыз баланы бағып алған" және “өзін әріптесі құтқарған” деген ақпарат та рас болмай шыққан. Оны “құтқарды” деген сарбаз да қылмыстық істе айыпталушы атанған. “Коммерсант” дерегінше, Фролов өзінің командирі Городиловқа қарсы куәлік берген.

2024 жылдың қарашасынан бері Украинадағы соғыста жараланғандарға жараның ауырлығына байланысты 1-3 млн рубль көлемінде ақша беріледі деп жазды “Настоящее Время” арнасы.

2025 жылдың басынан бері кемінде 122 түркімен азаматы Ресей қорғаныс министрлігімен шартқа отырған. Бұл жөнінде Ресей қорғаныс министрлігімен келісімшарт жасасқан шетел жалдамалылары туралы дерек жариялайтын украиналық "Хочу жить" жобасы хабарлады.

Қордың мәліметінше, Түркіменстан билігінің алдын алу шараларына қарамастан ресейліктер түркімен азаматтарын соғысқа тарта алған, оларды көбіне штурм жасайтын бөлімшелерге жібереді.

2023 жылдан бері жоба дерегінше, соғысқа тартылған түркімен азаматтарының саны біртіндеп артып келеді, бірақ ол жағынан Түркіменстан Орталық Азия бойынша ең соңғы орында тұр. Азаматтарды соғысқа итермелейтін негізгі себептердің бірі – қаржылай сыйақы мен Ресей азаматтығын алу мүмкіндігі.

Жоба өкілдерінің айтуынша, шетел азаматтары көп жағдайда алдыңғы шепке жіберіледі және тылдағы бөлімшелерге сирек тап болады.

Украина сыртқы істер министрлігі бұған дейін Ресей әскеріне тартылған шетел азаматтарын әскери қимылдардан қашып, мүмкіндік болған жағдайда "Хочу жить" жобасы арқылы өздеріне шығуға үндеген.

Жалпы алғанда Орталық Азия елдерінен барған кемінде 1257 азамат келісімшарт мерзімі біткеніне қарамастан Украинада Ресей әскері қатарында жүр деп хабарлады "Хочу жить" жобасы.

Бірінші орында Өзбекстан тұр: жоба мәліметінше, кемінде 436 өзбек азаматының келісімшарты аяқталса да Ресей әскері қатарында соғысып жүр.

Жоба мәліметінше, Ресей әскерінде келісімшарт мерзімі аяқталған тағы 367 тәжік азаматы, 241 қазақстандық, 155 қырғыз азаматы бар.

АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнс Fox News арнасына берген сұхбатында соғысты тоқтату бойынша Украина мен Ресей ұстанымы арасындағы негізгі қайшылықтар туралы айтты. Ол Путин мен Зеленский жақын арада кездесіп қалар деп үміттенетінін жеткізді.

Вэнстің сөзінше, Украина бірінші кезекте Ресей атысты тоқтатқаннан кейін біраз уақыттан кейін қайтадан басқыншылыққа көшпейтіндігіне кепілдікті талап етіп отыр. Ал Ресей осыған дейін орыс әскері басып алған аумақты өзінде қалдыруға ұмтылып жатыр. Бұған қоса, Мәскеу қазір Украинаның бақылауында отырған кейбір аумақтарды да өзінікі еткісі келеді.

“Келіссөздің мәйегі дәл осы жерде шоғырланған. Украиндар қауіпсіздікке кепілдік алғысы келеді. Ресейліктер белгілі бір аумаққа ие болғысы келеді” деді Вэнс.

Оның сөзінше, ұзақ уақыттан бері алғаш рет тараптар өздерінің талаптарын нақтылаған. Оның айтуынша, Путин мен Зеленский түпкілікті келісім жасалғанға дейін кездесуі мүмкін.

“Кей кезде мемлекет басшыларының бетпе-бет кездесуі олардың командалары қол жеткізе алмаған тығырықтан шығарып жіберуі мүмкін” деді Вэнс.

Дегенмен Ресей жағы президенттердің кездесуіне “тыңғылықты дайындық” қажеттігін айтып отыр. Сәрсенбі күні Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров осылай деп мәлімдеді. Оның пікірінше, әуелі осы жазда Стамбұлда кездескен екі жақтың делегация деңгейлерін жоғарылату керек.

Бұған дейін дереккөздерге сүйенген ақпарат құралдары Путин Аляскада Трамппен кездесу кезінде Донецк облысында оккупацияланбаған аумақтан (шамамен облыс аумағының үштен бірі) украин әскерін әкетуді де талап еткенін жазған. Есесіне Путин Украинаның Сумы мен Харьков облыстарынан Ресей әскерін әкететінін айтқан. Сонымен бірге Запорожье мен Херсон облыстарында соғысты майдан сызығында тоқтататынын жеткізген.

Ал Киев қандай жағдай болмасын, Украина Ресей басып алған аумақты заңнамалық тұрғыда “орыс жері” деп мойындамайтынын мәлімдеген. Дегенмен Зеленский Путинмен іс жүзінде аумаққа бақылау орнату мәселесін талқылауға дайын екенін атап өткен. Киев Донецкіден украин әскерін әкетуге қарсы.

Вэнс сұхбатта сонымен бірге Украина қауіпсіздігіне кепілдік беру мәселесі және соған қатысты қаржы шығынын Еуропа елдері көтеруі керек деп айтқан.

“Соғысты тоқтатуға көмектесуге дайынбыз, бірақ бұл тұста Еуропа маңызды рөл атқаруы керек. Бұл олардың құрлығы, олардың қауіпсіздігі және президент [Трамп] та олардың қимылдауы керек екенін білдірген” деді Вэнс.

Путинмен кездесу жөнінде Зеленский де айтты. Оның сөзінше, мұндай кездесу НАТО-ға кірмейтін айталық, Швейцария немесе Австрияда өтуі керек. Ол Түркияда өтсе де, қарсы емес, ал бірақ Мәскеуде өткізуге үзілді-кесілді қарсы. Будапеште өткізу мүмкіндігіне де күмән келтірді, себебі Венгрия Украинаны қолдамаған.

Зеленскийдің сөзінше, Путин соғысты аяқтауға ұмтылуы мүмкін, алайда мұны Ресей қоғамына “жеңіс” ретінде көрсеткісі келеді, украин әскерін Донбастан әкету туралы талапты да сонымен түсіндіруге болады деп санайды.